نقدی کوتاه بر زبان شعر هینه (Heinrich Heine) و دعوی کتبی او با یکی از نویسندگان:
شاعر نام آور آلمانی یکی از آخرین شاعران دوره ی رمانتیک به حساب می آید. او نه تنها به خاطر اشعار و نوشته های خود معروف است, بلکه بخاطر سخنان بی آلایش و بر ضد فئودالیسم نیز نام آورست. در آثار خود بطور خاصی احساس و خواسته ی انسانی را آمیخته با انتقاد به قلم آورده است. اولین نویسنده ای بود که ستونهای هنری در روزنامه ها را ابداع کرد و در آن با استادی و چیره دستی خاصی, انتقادات و مطالب هنری خود را منتشر و تاثیر زیادی در جامعه و محافل ادبی اروپای آن زمان گذاشت. در آلمان به خاطر یهودی بودنش همواره تحت انتقاد و ناسزاگویی قرار می گرفت. به همین دلیل در سال 1831 آلمان را وداع و در پاریس ساکن شد. بعد از آن تا حدی تحت فشار انتقادگرایان آلمانی قرار گرفت که نویسندگان فرانسوی در کنفرانسی به منتقدان آلمانی گفتند:اگر شماهینریش هینه را نمی خواهید, او از ماست.
با اینکه با یکی از شاعران هم دوره خود "گراف پلاتن (Karl August G. M. Graf von Platen-Hallermünde) مشاعره ی کتبی داشت و گاهی مشاعره تبدیل به یک مشاجره سخت همراه با ناسزاگویی خفیف می شد, انسانی بود وارسته كه جهانِ پيرامونش را از دريچه تنگ و تاريكِ برتری قومی و نژادی و مذهبی نمینگريست. از طرفی احساس درونی و قلب یاغی هینه برای برابری و همبستگی با قشر زیرین جامعه می تپید و از طرفی هم می دانست در آن زمان چطور باید سخن گفت و رفتار کرد. در زمان قبل از هینه سخن گفتن دو پهلو و پوشیده بود. " ولفگانگ گوته" در نوشته هایش هیچوقت بطور مستقیم و آشکار از جامعه انتقاد نمی کند و در جایی خود به این نکته اشاره می کند: مگر در سروده هایم دوتا بودنم را نمی بینید؟ اما هینه با زبانی دو پهلو ولی آشکارا شعر می سرایید که از قرن نوزدهم تا بحال از جزابیتش ذره ای کاسته نشده است.
ایرونی (irony) یعنی خلاف واقعیت و یا خلاف اعتقاد شخصی سخن گفتن و نوشتن. هینه آشکارا و با ایرونی خاصی می نویسد. بطور مثال امروزه وقتی کسی سیگار می خرد, بر روی پاکت آن آرم مرگ به همراه نوشته ای که خبر از مرگ زودرس را می دهد چاپ شده است. این همان آشکارا دو پهلو سخن گفتن است(ایرونی آشکارا). یعنی کسی جنسی را برای استعمال می خرد اما می داند که سمی است و مرگ در انتظار است. گذشته از آن, هینه نظمی ارائه می دهد که از طرف تمام اغیار جامه قابل قبول است.
سیگموند فروید (Sigmund Freud) در یاداشتهای دست نویس خود اکثران شعرهای هینه را از بر و با کمی اشتباه بر کاغذ می آورد تا احساس درونی خود را در آنزمان بازگو کند.
تفاوت هنری کارهایش که خالی از هر گونه سکته می باشند سایه بر نسلهای بعد از او و حتی نسل کنونی برافراشته و هنوز هم خواننده را شیفته نظمی شیرین می کنند که گاه دو تا چهار و گه گاه با یک و سه ختم می شوند. افراد آشنا با ادبیات شعر در موقع خواندن هینه, خود را در اقیانوس پر تلاطمی از محبت و عشق می بینند که آگاهانه دست در دست او از سکوی کشتی عظیمی به پایین می پرند و با تکه ای چوب از کلبه ای شکسته بر موجی خروشان می رانند تا در بندری ایمن پیاده شوند. زیرا خواننده خود را در زمان و مکان خاصی احساس نمی کند, سروده هایی بی مکان وبی زمان. دو پهلوگوییش آنقدر آشکار, شیرین و دلنواز است که بعضی آنرا ناسزایی ناخواسته می نامند.
Das Meer erstrahlt im Sonnenschein, Als ob es golden wär, Ihr Brüder, wenn ich sterbe, Versenkt mich in das Meer. Hab immer das Meer so lieb gehabt, Es hat mit sanfter Flut So oft mein Herz gekühlet;
wir waren einander gut. |
می درخشد دریا زیر پرتو نور گویی دریایست زرگون زدور ای برادرانم, بعد از مرگم غرقم کنید در این دریایم که زیباتر از شفق در هر دودیده دلبرم بود و هست دریا همیشه و با مدی بی موج وناخواسته آرام می کرد دلم با مهری شایسته |
خواننده بدون در نظر گرفتن ایرونی5 و زبان انتقادگر هینه, شعری "لوس" و خالی از هر گونه انتقاد را احساس خواهد کرد. اما خواننده با کمی توجه بیشتر و مرور دوباره شعر, به این نتیجه خواهد رسید که گوینده در زندگی آنقدر سختی کشیده است که دریای آرام را با نگاهی آشنا به معشوقی همیشگی تبدیل می کند که در دل پیوند خوره است.
دریایی که زیر نور آفتاب زرگون می درخشد ولی متعلق به کسی نخواهد بود. اما خواننده می داند که سیم و زری وجود ندارد(ایرونی آشکارا). از مهر, عشق و زیبایی هم سخن می گوید. مهر و محبت در طول تاریخ انسانی هر دو از محبوبیت خاصی برخوردار بوده اند و شاعر دانسته آنانرا به آتش می کشد. هینه می دانست که خواندن نوشته هایی از محبت وعشق تاثیر خاصی در درون خواننده خواهد گذاشت. کما اینکه در این شعر سخن از مرگ هم هست. پایان راه زندگی مرگ است. حال عده ای بر این باورند که زندگی تازه ای را آغاز خواهند کرد و عده ای دیگر اعتقادی چنین ندارند. ولی از آغاز مرگ در راه است.
او از خارج از گود "لنگش کن گفتن" را دوست نداشت. و اینگونه افراد را افرادی می نامید که فقط روح خود را بدهکار می کنند. تو خود را در تفکرت بدهکار می کنی به آنان می گفت.
|
هفت خان هومری ترویا را نوایی زیبا نوید می دهید, و ما باید در شما بزرگترین مرد آلمانی آینده را ببینیم. عجب کار بزرگی به سخن می آورید, هیهات, این نوع افراد را همه می شناسند. حقیقتا در صددید چنین کاری را بکنید! این بدهکاران تفکری را همه می شناسند. این «رودوس» است,این گوی واین میدان هنرتو کجاست, اینجاست که می رقصند, گر نمی توانی, خاموش برو زین میدان, امروز است که توانایی تو را خواستارند. شاهزادگان واقعی سرزمین نخبگان, چون می نوشند, نقد می پردازند. شیلر, گوته, لسینگ, ویلاند هیچوقت تقاضای وام نکرده اند. آنها آفرین گفتن و دست افشانی نسیه نمی خواهند. تاجی قبل از عمل به سر نمی گذارند, که ابلهی خود را پر شکوه کنند. دیر زمانیست خان پیر مرده اما تخمش زنده است امروز. وای, که من این افسانه دروغین روئین تنی را می شناسم. اینان بچه های واقعی اربابانند هم رگ و هم خون خانند. ای خان سالاران گرانم, تار و پودتان را می شناسم. |
Iliaden, Odysseen Kündigst du uns prahlend an, Und wir sollen in dir sehen Deutscher Zukunft größten Mann. Eine große Tat in Worten, Die du einst zu tun gedenkst! - Oh, ich kenne solche Sorten Geist'ger Schuldenmacher längst. Hier ist Rhodus, komm und zeige Deine Kunst, hier wird getanzt! Oder trolle dich und schweige, Wenn du heut nicht tanzen kannst. Wahre Prinzen aus Genieland Zahlen bar, was sie verzehrt, Schiller, Goethe, Lessing, Wieland Haben nie Kredit begehrt. Wollten keine Ovationen Von dem Publiko auf Pump, Keine Vorschußlorbeerkronen, Rühmten sich nicht keck und plump. Tot ist längst der alte Junker, Doch sein Same lebt noch heut - Oh, ich kenne das Geflunker Künftiger Unsterblichkeit. Das sind Platens echte Kinder, Echtes Platenidenblut - Meine teuern Hallermünder, Oh, ich kenn euch gar zu gut! |
برای دوستانی که با جامعه ی آن زمان آشنا نیستند. در دوره ی هینه جزیره ی «رودوس» (Rhodos) در رقص مشهور بوده است. و او فرض می کند شخصی رقص بلد نیست اما برای اینکه در میدانی بهتر برقصد به جزیره ی رودوس می رود. در ماهیتش که فاقد توانایی رقصیدن است تغییری ایجاد نشده است. فقط می تواند لاف بزند که گوی و میدان را دیده است, اما عملی از او هیچوقت سر نخواهد زد. زیرا در آن گوی و میدان نیز از عمل در فرار است.
با تمام گستردگی تفکری و با اینکه خود بخاطر یهودی بودنش در تیررس انتقادگران آلمانی قرار داشته, در تمسخر دیگر شاعران و حتی تفکر و فرهنگ آنان کوشیده است. شعر بالا را خطاب به "گراف پلاتن" (Karl August G. M. Graf von Platen-Hallermünde) که یکی از شاعران هم دوره ی خود بوده می نویسد. و چون "گراف پلاتن" همجنس باز بوده است او را مورد تمسخر قرار می دهد. در یکی دیگر از کتابهایش "عکسهای سفر"(Reisebilder) شعری از " کارل لبرشت ایمرمن" (Carl Lebrecht Immermann) را در انتهای کتابش منتشر می کند, که در آن شیفتگان شعر شرق را از جمله "گراف پلاتن" را مورد تمسخر قرار می دهد. چند ماه قبل از انتشار "عکسهای سفر" (Reisebilder) گراف "پلاتن" کتابی به نام غزلهای نو انتشار داده بود. "ایمرمن" در این شعر شاعران غربی را که سعی می کنند شبیه سعدی و یا دیگر نام آوران شرق بنویسند, مورد تمسخر قرار می دهد. از جمله "ولفگانگ گوته" را مورد تمسخر قرار می دهد و او را شاعر پیرمرد خطاب می کند.
„Oestliche Poeten“
Groß’ mérite ist es jetzo, nach Saadi’s Art zu girren,
Doch mir scheint's égal gepudelt, ob wir östlich, westlich irren.
Sonsten sang, bei’m Mondenscheine, Nachtigall seu Philomele;
Wenn jetzt Bülbül flötet, scheint es mir denn doch dieselbe Kehle.
Alter Dichter, du gemahnst mich, als wie Hameln’s Rattenfänger;
Pfeifst nach Morgen, und es folgen all’ die lieben, kleinen Sänger.
Aus Bequemlichkeit verehren sie die Kühe frommer Inden,
Dass sie den Olympus mögen nächst in jedem Kuhstall finden.
Von den Früchten, die sie aus dem Gartenhain von Schiraz stehlen,
Essen sie zu viel, die Armen, und vomieren dann Ghaselen.“
Carl Leberecht Immermann 24. April 1796 in Magdeburg; 25. August 1840 in Düsseldorf
بزرگترین خواسته ی شاعران امروزه هم روش سعدی سرودن است,
برای من بی تفاوت است که به روش شرقی, غربی اشتباه کنم.
وگرنه ناختیگال۱ زیر نور ماه داستان فیلومله۲ را خواهد خواند؛
حال اگر بلبل این داستان را سراید, حنجره اش با ناختیگال۱ یکیست.
ای شاعرپیر۳ چرا تو به من همچون موش گیر هاملن۴ فریاد می زنی؛
صبحگاه فلوت می زنی و خوانندگان محبوب را بدنبال خود فرا می خوانی.
هندیان گاوپرست از روی راحتی و تنبلی گاوپرستی می کنند,
و فکر می کنند که جایگاه خدایان را در هر اصطبل خواهند یافت.
از میوه هایی که از باغ شیراز می دزدید و می برید,
خیلی زیاد می خورید, و از آنها غزلها را استفراق می کنید.
کارل لبرشت ایمرمن 24آوریل 1796-25آگوست 1840
آری هینه با مهارتی خاص جامعه فئودالی آن زمان را زیر سوال می برد و دفتر قانون و عشق آنزمان را با جوهری از خون قلم می زند.
هینریش هینه, زبانی گیرا آمیخته به انتقادی فراموش نشدنی. شعرهایی موزون که قلب را لمس و تفکر را ازان خود می کند.
--- ---- ----- ----- ---
۱: ناختیگال(Nachtigall) همان بلبل است. "ایمرمن" در شعر خود کلمه بلبل (Bülbül) را به لاتین می نویسد.
۲: در متئولوژی یونانی "فیلومله" ( Philomele) یک شاهزاده است که مردی به نام "ترءوس" به او تجاوز می کند. او برای اینکه "فیلومله" نام او و داستان تجاوز را فاش نگوید, زبان " فیلومله" را بعد از تجاوز به او می برد. ولی "فیلومله" بر روی پارچه ای داستان تجاوز را برای خواهرش گلدوزی می کند و هر دو در صدد انتقامجویی بر می آیند و پسرش را می کشند و گوشتش را برای ناهار برای او صرف می کنند. "ترءوس" آنان را تعقیب می کند. "فیلومله" تبدیل به بلبل و خواهرش تبدیل به پرستو می شود و هر دو از دست "ترءوس" فرار می کنند. به همین جهت در اشعار شاعران از خواندن بلبل در رابطه با "فیلومله" سروده های بسیاری وجود دارد.
۳: غرض از شاعرپیر "یوهان ولفگانگ فون گوته"
(Johann Wolfgang von Goethe) است.
۴: هاملن (Hameln) شهری است در شمال آلمان. افسانه ایست در سال 1284. در آن سال شهر هاملن پر از موش و موش صحرایی شده بود. یک رهگذر ادعا می کند که می تواند شهر را از موش خالی کند. شهروندان به او قول می دهند که در صورت خالی کردن شهر از موشها به او اجری شایسته پرداخت خواهند کرد. او فلوت جادویی خود را بیرون آورده و شروع به نواختن می کند. تمام موشهای شهر به دور او جمع می شوند. او در حال نواختن از شهر بیرون و از رودخانه نزدیک شهر عبور می کند. تمام موشها در رودخانه یا خفه می شوند و یا آب آنان را با خود می برد...
5:Irony
